Leestijd: 8 minuten
Bitcoin en de achterliggende techniek
Sinds vorig jaar is de bitcoin behoorlijk in opmars gekomen, niet alleen als elektronisch geldsysteem, maar ook als pittig gespreksonderwerp. NORD zal in dit blog de juridische aspecten van de bitcoin belichten, maar hiervoor is ook het hebben van enig inzicht in de achterliggende techniek van belang.
De bitcoin is door iemand met het pseudoniem Satoshi Nakamoto geïntroduceerd in 2008, tijdens het begin van de bankencrisis, als een peer-to-peer elektronisch geldsysteem. Peer-to-peer betekent dat er géén centrale dienst (zoals traditioneel een bank) of een centrale server wordt gebruikt, maar dat betalingen onderling via internet worden bijgehouden en het “delven” (mining) van bitcoins ook. Dat delven van bitcoins gaat volgens een publiekelijk bekend gemaakt protocol en wordt naar verloop van tijd steeds lastiger (en vergt steeds meer processorkracht) zodat er gecontroleerd tot -naar schatting- het jaar 2033 tot maximaal zo’n 21 miljoen bitcoins gedolven gaan worden. Het aantal bitcoins is dus eindig.
Er is geen centrale autoriteit (trusted third party) die de bitcoins uitgeeft en betalingsverkeer controleert. Het maken en de controle vinden plaats door de gebruikers van bitcoins onderling en daartoe worden zij geholpen door de cryptografische techniek van digitale handtekeningen. De bitcoin wordt dan ook geschaard onder cryptocurrency of cryptogeld. Een bitcoin is eigenlijk een keten aan digitale handtekeningen die elke transactie legitimeert en dubbele betalingen voorkomt. Hiervoor wordt een timestamp gegeven aan elke transactie en deze wordt gecontroleerd door de decentrale servers (nodes). In plaats van te vertrouwen in banken en hiervoor kosten te maken, kan vertrouwd worden op cryptografisch bewijs. Belangrijk voor dit vertrouwen is echter wel dat de autonomie van het systeem ligt bij de meerderheid van de decentrale bitcoinservers (nodes). Als een meerderheid van de servers qua processorkracht malafide is, dan kunnen het systeem en de regels ten kwade worden gewijzigd.
Het voert te ver om hier dieper in de technische details te duiken, maar in de whitepaper (pdf) op www.bitcoin.org staat het concept basaal uitgeschreven. Op die website staat ook een kort filmpje die de toepassing van het systeem in het kort illustreert.
Zijn bitcoins geld?
De bitcoin wordt gebruikt als een betaalmiddel en een ruilmiddel, dus economisch zal het onder de definitie van geld passen. Juridisch ligt dat anders. In de Wet op het financieel toezicht (Wft) wordt elektronisch geld gedefinieerd als:
geldswaarde die elektronisch of magnetisch is opgeslagen die een vordering op de uitgever vertegenwoordigt, die is uitgegeven in ruil voor ontvangen geld om betalingstransacties te verrichten (…) en waarmee betalingen kunnen worden verricht aan een andere persoon dan de uitgever.
Omdat bitcoins niet aan alle criteria voldoen, zijn ze niet te beschouwen als (elektronisch) geld. Bitcoins worden immers niet uitgegeven door een centrale instantie.
Maar wat is een bitcoin dan wel? De belastingdienst acht het een voor aangifte vatbaar vermogensbestanddeel, maar het begrip vermogensbestanddeel is meer economisch dan juridisch. Juridisch gezien is de bitcoin in ieder geval géén zaak, want het is niet stoffelijk, maar wellicht een goed in de zin van een vermogensrecht? De bitcoins voldoen aan de definitie uit de wet:
Rechten die, hetzij afzonderlijk hetzij tezamen met een ander recht, overdraagbaar zijn, of er toe strekken de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen, ofwel verkregen zijn in ruil voor verstrekt of in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordeel, zijn vermogensrechten.
Ook zal een bitcoin een “goed” zijn dat vatbaar is voor diefstal in lijn met hoe de Hoge Raad in 2012 besloot in het RuneScape-arrest, hoewel die uitspraak ook bekritiseerd is.
De waarde van bitcoins
Het staat iedereen vrij om een waarde aan ruilobjecten te geven, of dat nu bitcoins of lucifers zijn. Juist omdat de bitcoin zo populair is en er geruild kan worden tegen verschillende illegale (Silk Road) of legale (Thuisbezorgd.nl) producten en diensten, vertegenwoordigt hij een waarde. Er zijn inmiddels legio diensten die bitcoins omzetten in ‘echte’ valuta en andersom, al dan niet anoniem. De bitcoin vertegenwoordigt, afgezet tegen andere valuta, dan ook een waarde die aan schommelingen onderhevig is. Op het moment van schrijven is één bitcoin ongeveer € 500,= waard. De bitcoin is overigens opsplitsbaar in kleinere delen.
Juridische risico’s bij gebruik van bitcoins
Doordat bitcoins (nog) niet onder de werking van de Wft vallen, kunnen de traditionele toezichthouders op de financiële markt –De Nederlandse Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM)– geen toezicht houden op het betalingsverkeer en diensten die zich bezighouden met bitcoins. De doelstelling van de bitcoin, om niet meer te hoeven vertrouwen op banken, wordt echter vervangen door de noodzaak het protocol of de code achter de bitcoin te vertrouwen. En dat protocol kan steeds gewijzigd worden als de meerderheid van de nodes in het bitcoinnetwerk dit accepteren. Vereist blijft dus dat bonafide bitcoingebruikers de overhand houden op internet.
Een meer voor de hand liggend probleem is dat bitcoins nog bijna nergens worden geaccepteerd voor betalingen en er geen regels zijn om dat af te dwingen. Dit terwijl het bezit van bitcoins wel moet worden aangegeven bij de belastingdienst en het bezit ervan dus geld kost.
Het gebrek aan toezicht kan voor ondernemers een voordeel zijn. Bijvoorbeeld voor diegenen die anders in het kader van crowdfunding met het aantrekken van opvorderbare gelden onder de werking en het toezicht van de Wft zouden vallen. Zij zouden nu kapitaal in de vorm van (opvorderbare) bitcoins kunnen aantrekken zonder de bemoeienis van de AFM of DNB of een benodigde vergunning. De bitcoin heeft daarnaast nog een veiligheid: Het kent geen roodstand of krediet.
Wellicht dat de status van de bitcoin gaat veranderen als onze of de Europese overheid het voldoende belangrijk acht om het fenomeen te gaan reguleren. Duitsland ging ons al voor vorig jaar. Hoe dan ook, NORD zal de ontwikkelingen rondom bitcoins nauwlettend in de gaten houden en kan u desgewenst adviseren over de toepassing van bitcoins in uw onderneming.